«همه می‌گن خوش به حالت که اینقدر لاغری، هرچی می‌خوری چاق نمیشی!»
شاید شما هم بارها این جمله را شنیده باشید یا حتی خودتان به کسی گفته باشید. اما واقعیت این است که لاغری بیش از حد همیشه هم اتفاق خوشایندی نیست. در بسیاری موارد، این وضعیت می‌تواند زنگ خطری جدی برای سلامت باشد و ناشی از مشکلات پنهان جسمی یا روانی باشد که باید به دقت بررسی شوند. در این مقاله قصد داریم به طور کامل به علت لاغری بیش از حد بپردازیم و ببینیم چه عواملی می‌توانند پشت این موضوع باشند و در نهایت چگونه می‌توان این مشکل را مدیریت کرد.
علت لاغری بیش از حد چیست؟
قبل از هر چیز لازم است بدانیم که بدن هر فرد براساس ویژگی‌های ژنتیکی، سبک زندگی، وضعیت متابولیسم و حتی وضعیت روحی و روانی واکنش‌های متفاوتی نسبت به تغذیه و ذخیره انرژی نشان می‌دهد. به همین دلیل علت لاغری بیش از حد ممکن است برای هر فرد با دیگری کاملا متفاوت باشد. در ادامه به مهم‌ترین دلایل این مسئله می‌پردازیم.
نقش ژنتیک و متابولیسم در علت لاغری بیش از حد
یکی از اصلی‌ترین علت‌های لاغری که شاید کمتر به آن به عنوان «مشکل» نگاه شود، ژنتیک و متابولیسم بالا است. بسیاری از افرادی که از لاغری شدید رنج می‌برند، در خانواده‌ای بزرگ شده‌اند که اغلب افراد آن لاغراندام هستند. در این افراد، سوخت‌وساز پایه بدن به طور طبیعی بالاست؛ یعنی حتی در حال استراحت هم کالری بیشتری نسبت به دیگران می‌سوزانند. این مساله باعث می‌شود کالری دریافتی نتواند به خوبی ذخیره شود و در نتیجه فرد دچار لاغری زیاد شود.
از سوی دیگر، ترکیب ژنتیک و فعالیت زیاد می‌تواند لاغری سریع را تشدید کند. مثلا جوانانی که به طور طبیعی پرجنب‌وجوش هستند و تحرک زیادی دارند، حتی اگر تغذیه مناسبی داشته باشند باز هم ممکن است با افزایش وزن مشکل داشته باشند. این مساله در بررسی علت لاغری جوانان بسیار مهم است.
بیماری‌های پنهان؛ از تیروئید تا دیابت
یکی از مهم‌ترین زوایای بررسی علت لاغری بیش از حد، کنار گذاشتن فرض‌های ساده و رفتن سراغ بررسی بیماری‌های احتمالی است. برخی بیماری‌ها می‌توانند باعث شوند بدن نتواند مواد مغذی را به خوبی جذب یا ذخیره کند و در نهایت به لاغری شدید منجر شوند. برای مثال:
- پرکاری تیروئید (هیپرتیروئیدیسم): در این بیماری، غده تیروئید بیش از حد هورمون تولید می‌کند. این هورمون‌ها سرعت متابولیسم را بالا می‌برند و باعث کاهش وزن غیرعادی می‌شوند.
- دیابت کنترل‌نشده: به‌ویژه دیابت نوع یک، اگر مدیریت نشود باعث می‌شود بدن به جای گلوکز از ذخایر چربی و عضله انرژی بگیرد و در نتیجه فرد دچار لاغری مفرط شود.
- بیماری‌های گوارشی مانند سلیاک، کرون و کولیت اولسراتیو: این بیماری‌ها اغلب جذب مواد مغذی در روده کوچک را مختل می‌کنند و باعث سوءتغذیه و کاهش وزن می‌شوند.
- برخی انواع سرطان: کاهش وزن غیرقابل توضیح یکی از علائم هشداردهنده سرطان‌هاست. البته همیشه لاغری دلیل بر وجود سرطان نیست، اما اگر با علائم دیگری مانند خستگی مفرط، خونریزی‌های غیرعادی یا تب همراه باشد، نیاز به بررسی فوری دارد.
در نتیجه، تشخیص علت لاغری تنها با نگاه به ظاهر و سبک زندگی کافی نیست و در بسیاری موارد لازم است بررسی‌های آزمایشگاهی و حتی تصویربرداری انجام شود.
مشکلات روانی و استرس؛ علت لاغری جوانان و بزرگسالان
کمتر کسی به این نکته توجه می‌کند که عوامل روانی می‌توانند به اندازه مشکلات جسمی در بروز لاغری مفرط نقش داشته باشند. استرس‌های شدید، اضطراب طولانی‌مدت و به ویژه افسردگی می‌توانند باعث بی‌اشتهایی شوند. وقتی فرد درگیر نگرانی‌ها و فشارهای روانی است، ممکن است کمتر احساس گرسنگی کند یا حتی به طور ناخودآگاه وعده‌های غذایی را حذف کند.
همچنین باید به اختلالات خوردن مانند بی‌اشتهایی عصبی (آنورکسیا نروزا) اشاره کرد که در آن فرد به طور وسواسی از غذا خوردن پرهیز می‌کند و در ذهنش تصویر نادرستی از بدن خودش دارد. این مشکل اغلب در نوجوانان و جوانان دیده می‌شود و از دلایل مهم لاغری جوانان است.
اگر از لاغری شدید رنج می‌برید و به دنبال راهی اصولی برای رسیدن به وزن و اندامی سالم هستید، این فرصت را از دست ندهید. حالا از مشاوره رایگان مجموعه استفاده کنید و تماس بگیرید!
لاغری مفرط چیست و چه عوارضی دارد؟
قبل از اینکه درباره درمان صحبت کنیم، لازم است بدانیم اصلا لاغری مفرط چیست و چرا این وضعیت باید جدی گرفته شود. بسیاری از افراد فکر می‌کنند لاغری بیش از حد فقط یک ویژگی ظاهری است؛ در حالی که این وضعیت می‌تواند پیامدهای جدی برای سلامتی جسم و روان به همراه داشته باشد.
تعریف ساده لاغری مفرط و مرز هشدار
لاغری زمانی مفرط یا بیش از حد تلقی می‌شود که شاخص توده بدنی (BMI) فرد به طور قابل توجهی پایین‌تر از محدوده نرمال (۱۸.۵ تا ۲۴.۹) باشد. به طور کلی اگر BMI زیر ۱۸.۵ باشد، فرد در گروه کم‌وزن قرار می‌گیرد و هرچه این عدد کمتر شود، خطرات سلامتی بیشتر می‌شود. اما فقط عدد BMI مهم نیست. گاهی اوقات افراد علی‌رغم داشتن BMI نزدیک به نرمال، دچار تحلیل عضلانی، ضعف سیستم ایمنی یا بی‌نظمی‌های هورمونی می‌شوند که همه این‌ها نشانه‌ای از لاغری شدید و نیازمند بررسی علت لاغری بیش از حد است.
ضعف سیستم ایمنی و ابتلا به بیماری‌های عفونی
یکی از مهم‌ترین عوارض لاغری شدید، ضعف سیستم ایمنی است. وقتی بدن به طور مداوم دچار کمبود مواد مغذی شود، توانایی مقابله با میکروب‌ها و ویروس‌ها را از دست می‌دهد. به همین دلیل افرادی که به لاغری مفرط مبتلا هستند، بیشتر دچار سرماخوردگی‌های مکرر، عفونت‌های دهانی و حتی مشکلات پوستی می‌شوند. این مساله می‌تواند چرخه معیوبی ایجاد کند؛ چون هر بار که بیمار می‌شوند، بدن برای بهبودی نیاز به انرژی بیشتری دارد که ممکن است در دسترس نباشد.
مشکلات هورمونی و قاعدگی نامنظم در زنان
یکی دیگر از تبعات مهم لاغری بیش از حد، بهم‌ریختگی هورمون‌هاست. در زنان، این اختلال به شکل بی‌نظمی در چرخه قاعدگی بروز می‌کند. وقتی درصد چربی بدن به شدت کاهش پیدا می‌کند، تولید استروژن مختل می‌شود و این وضعیت حتی می‌تواند به قطع قاعدگی (آمنوره) منجر شود. در طولانی‌مدت، این اختلال‌ها خطر پوکی استخوان را نیز افزایش می‌دهند.
در مردان نیز کاهش چربی و پروتئین‌های بدن می‌تواند سطح تستوسترون را پایین بیاورد. این موضوع در کنار عوامل لاغری در مردان مثل استرس شغلی یا ورزش‌های شدید، گاهی باعث کاهش میل جنسی و خستگی مزمن می‌شود.
تحلیل عضلات و کاهش انرژی
وقتی بدن نتواند از تغذیه روزانه کالری و پروتئین کافی دریافت کند، به تدریج سراغ منابع ذخیره خودش می‌رود. چربی‌های زیرپوستی اولین منبع هستند. اما در ادامه، نوبت به عضلات می‌رسد. این تحلیل رفتن عضلات به معنای کاهش قدرت بدنی و زود خسته شدن حتی در فعالیت‌های روزمره است.
بیشتر بخوانید: پروتئین چیست؟
خیلی از افراد فکر می‌کنند دلیل لاغری بیش از حد آن‌ها فقط کم‌خوری است. در حالی که ممکن است بدن به علت بیماری یا استرس، نتواند حتی مواد مصرفی را به درستی جذب و ذخیره کند. به همین دلیل احساس ضعف و بی‌حالی، یکی از شایع‌ترین شکایت‌های افرادی است که با لاغری زیاد مواجه‌اند.
تاثیر روانی؛ از اعتماد به نفس پایین تا انزوا
لاغری بیش از حد فقط بدن را تحت تاثیر قرار نمی‌دهد. خیلی وقت‌ها فرد در جمع احساس خجالت می‌کند یا حتی از ترس قضاوت اطرافیان لباس‌های گشاد می‌پوشد تا لاغری‌اش دیده نشود. این وضعیت در طولانی‌مدت می‌تواند به گوشه‌گیری، اضطراب اجتماعی و افت شدید اعتماد به نفس منجر شود. پس دلایل لاغری و پیامدهای آن فقط محدود به جسم نیست، بلکه روان فرد را هم هدف می‌گیرد.
چطور علت لاغری بیش از حد را تشخیص بدهیم؟
همان‌طور که دیدیم، علت لاغری بیش از حد می‌تواند از ژنتیک و سبک زندگی گرفته تا مشکلات هورمونی یا بیماری‌های جدی متغیر باشد. بنابراین تشخیص دقیق علت، مهم‌ترین قدم برای درمان اصولی است. در ادامه به روش‌هایی که پزشکان برای بررسی و یافتن دلیل این مشکل استفاده می‌کنند می‌پردازیم.
معاینه بالینی و گفت‌وگو با پزشک
اولین و ساده‌ترین کار برای تشخیص، مراجعه به پزشک و شرح کامل وضعیت است. پزشک معمولا درباره تاریخچه وزنی فرد، تغییرات اشتها، سطح انرژی، عادات غذایی و حتی وضعیت‌های روانی مثل اضطراب یا استرس سوال می‌کند. این مرحله می‌تواند سرنخ‌های بسیار مهمی در پیدا کردن علت لاغری جوانان یا حتی افراد مسن‌تر بدهد.
پزشک در این معاینه، شاخص توده بدنی (BMI)، فشار خون، ضربان قلب، وضعیت پوست و مو و سلامت عمومی را بررسی می‌کند تا متوجه شود کاهش وزن در چه حدی است و چه عوارضی ایجاد کرده است.
آزمایش‌های خونی برای کشف بیماری‌های زمینه‌ای
اگر پزشک به وجود مشکلی در بدن مشکوک شود، ممکن است یک سری آزمایش خون تخصصی تجویز کند. این آزمایش‌ها می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
- آزمایش تیروئید (TSH, T3, T4) برای بررسی پرکاری یا کم‌کاری تیروئید که از شایع‌ترین علت‌های لاغری بیش از حد است.
- آزمایش قند خون (FBS, HbA1c) برای غربالگری دیابت پنهان.
- بررسی کم‌خونی و سطح آهن، ویتامین B12 و اسیدفولیک چون کم‌خونی می‌تواند باعث ضعف و تحلیل رفتن بدن شود.
- تست‌های کبد و کلیه برای ارزیابی عملکرد این ارگان‌های حیاتی.
- گاهی در صورت وجود نشانه‌هایی از سوءجذب، پزشک آنتی‌بادی‌های مرتبط با سلیاک یا سایر بیماری‌های التهابی روده را بررسی می‌کند.
تشخیص صحیح فقط از روی ظاهر فرد امکان‌پذیر نیست. برای مثال دو فرد با لاغری شدید ممکن است یکی به دلیل متابولیسم بالا و دیگری به دلیل بیماری خودایمنی دچار این مشکل شده باشد. آزمایش‌ها کمک می‌کنند مسیر درمان به درستی انتخاب شود.
بررسی سبک زندگی و رژیم غذایی
در کنار آزمایش‌های پزشکی، متخصص تغذیه ممکن است یک آنالیز دقیق از رژیم غذایی روزانه فرد انجام دهد. خیلی وقت‌ها مشکل اصلی در انتخاب‌های غذایی غلط است. مثلا کسانی که وعده‌های غذایی را حذف می‌کنند، یا بیشتر کالری دریافتی‌شان از غذاهای کم‌ارزش (مثل نوشابه و تنقلات) تامین می‌شود، بیشتر دچار لاغری مفرط می‌شوند. در چنین مواردی تغذیه اصلاحی می‌تواند به‌سرعت وضعیت را بهبود دهد.
همچنین اگر سابقه ورزش‌های شدید یا استرس کاری زیادی وجود داشته باشد، باید حتما بررسی شود. عوامل لاغری در مردان اغلب با حجم بالای کار، تمرین‌های سنگین بدنسازی بدون تغذیه کافی یا حتی بی‌توجهی به وعده‌های غذایی همراه است.
تصویربرداری یا آزمایش‌های تخصصی
اگر بعد از معاینات اولیه و آزمایش‌های خون علت مشخص نشود، پزشک ممکن است از تصویربرداری‌های شکمی مثل سونوگرافی یا CT اسکن یا آندوسکوپی استفاده کند. این کار بیشتر برای بررسی تومورها، بیماری‌های مزمن گوارشی یا سایر مشکلاتی است که به سادگی از طریق آزمایش خون معلوم نمی‌شوند.
نکته مهم این است که تشخیص علت لاغری بیش از حد نباید به تعویق بیفتد. هر چه زودتر دلیل لاغری شناسایی شود، شانس درمان کامل و پیشگیری از عوارض جبران‌ناپذیر بالاتر می‌رود. به همین دلیل، اگر در چند ماه اخیر بدون دلیل مشخص بیش از ۵٪ وزن خود را از دست داده‌اید، حتما باید به پزشک مراجعه کنید.
برای درمان لاغری بیش از حد چه باید کرد؟
بعد از پیدا کردن علت لاغری بیش از حد، مهم‌ترین مرحله شروع درمان مناسب است. درمان این مشکل کاملا به ریشه آن بستگی دارد. به همین دلیل یک نسخه ثابت برای همه وجود ندارد. در این بخش می‌خواهیم ببینیم چه اقداماتی می‌تواند به بازیابی وزن سالم و پیشگیری از عوارض لاغری شدید کمک کند.
تغذیه اصولی؛ اولین گام درمان
تقریبا در همه موارد، اصلاح تغذیه پایه‌ای‌ترین و مهم‌ترین راهکار است. افراد لاغر باید یاد بگیرند که کالری بیشتری از نیاز روزانه خود دریافت کنند، اما این به معنای مصرف بی‌رویه شیرینی‌جات یا غذاهای چرب ناسالم نیست. منظور از تغذیه اصولی، خوردن غذاهایی است که در حجم کم، کالری و مواد مغذی بالایی دارند.
برای مثال:
- آجیل‌ها (بادام، گردو، پسته)
- کره بادام‌زمینی یا کره‌های گیاهی
- غلات کامل و برنج
- لبنیات پرچرب
- اسموتی‌های خانگی با موز، عسل و شیر پرچرب
این کار باعث می‌شود بدون نیاز به خوردن حجم زیادی غذا، کالری کافی به بدن برسد و روند درمان لاغری شدید به‌طور اصولی پیش برود.
بیشتر بخوانید: صبحانه چاق کننده برای افراد لاغر
برنامه غذایی کاملاً اختصاصی، طراحی‌شده توسط کارشناسان مجموعه با نظارت مستقیم رضا ناصری، سفیر ورزش همگانی — همین حالا دریافت کن
نقش مکمل‌ها در درمان لاغری شدید
گاهی حتی با بهترین رژیم غذایی هم نمی‌توان تمام نیازهای بدن را تامین کرد. به همین دلیل متخصص تغذیه ممکن است برای افراد دچار لاغری مفرط مکمل‌هایی مانند:
- مکمل‌های مولتی‌ویتامین
- قرص‌های آهن یا B12 در صورت کمبود
- مکمل‌های پروتئینی یا نوشیدنی‌های مخصوص افزایش وزن
را تجویز کند. البته نباید سرخود از مکمل‌ها استفاده کرد. چون مصرف نادرست برخی مکمل‌ها می‌تواند تعادل مواد معدنی بدن را به هم بریزد و مشکلات جدیدی ایجاد کند.
بیشتر بخوانید: بهترین مکمل برای افزایش وزن و حجم
درمان بیماری‌های زمینه‌ای و پیگیری پزشکی
اگر آزمایش‌ها نشان دهد که علت لاغری بیش از حد یک مشکل پزشکی مانند پرکاری تیروئید، دیابت یا بیماری‌های گوارشی است، باید ابتدا همان بیماری درمان شود. برای مثال:
- داروهای ضدتیروئید در پرکاری تیروئید
- انسولین یا داروهای کاهنده قند خون در دیابت
- رژیم‌های فاقد گلوتن در بیماری سلیاک
تا زمانی که مشکل اصلی حل نشود، افزایش وزن پایدار و سالم هم اتفاق نمی‌افتد.
حمایت روان‌شناختی و درمان اختلالات خوردن
گاهی دلیل لاغری بیش از حد ریشه در مسائل روحی دارد. استرس‌های طولانی، افسردگی یا وسواس‌های فکری درباره بدن می‌توانند باعث کاهش شدید اشتها شوند. حتی در مواردی مانند بی‌اشتهایی عصبی (آنورکسیا) درمان صرفا تغذیه‌ای جواب نمی‌دهد و نیاز به مشاوره روان‌شناسی یا حتی روان‌پزشکی است.
حمایت خانواده و دوستان هم در این مسیر بسیار مهم است. افراد باید احساس کنند در روند بهبودی تنها نیستند و می‌توانند با آرامش دوباره به وزن سالم برسند.
اهمیت پیگیری مداوم و صبر در درمان
بسیاری از افراد انتظار دارند طی چند هفته مشکل لاغری‌شان برطرف شود، اما واقعیت این است که درمان لاغری بیش از حد یک روند تدریجی است. بدن برای ساخت بافت‌های عضلانی و بازیابی ذخایر انرژی به زمان نیاز دارد. پس پیگیری مداوم برنامه غذایی، رعایت دستورات پزشک و تحمل کردن این مسیر، کلید دستیابی به نتیجه پایدار است.
علت لاغری بیش از حد همیشه ساده نیست و ممکن است ترکیبی از ژنتیک، سبک زندگی، بیماری‌های پنهان یا مسائل روانی باشد. مهم این است که به محض مشاهده کاهش وزن غیرعادی، آن را جدی بگیریم و با مراجعه به پزشک و متخصص تغذیه، علت را پیدا و درمان کنیم. سلامت شما مهم‌ترین سرمایه‌تان است؛ پس با آگاهی و پیگیری به موقع، از عوارض جبران‌ناپذیر این مشکل پیشگیری کنید.
