چرا بعضی‌ها همیشه حس سرما دارند؟ حتی وقتی هوا خیلی هم سرد نیست، باز هم دست‌هایشان یخ است، بی‌حال هستند و زود خسته می‌شوند. بعضی‌ها با خوردن ماست، خیار یا عدسی، دچار نفخ، خواب‌آلودگی یا حتی درد معده می‌شوند. شاید دلیل همه این‌ها طبع سرد باشد.
در طب سنتی ایرانی، هر فرد مزاجی دارد که روی وضعیت جسمی، روحی و حتی سبک تغذیه‌اش اثر می‌گذارد. وقتی می‌گوییم کسی سرد مزاج است، منظورمان این است که حرارت درونی بدنش کمتر از حد تعادل است. این مزاج ممکن است ذاتی باشد یا به خاطر سبک زندگی، تغذیه و محیط به مرور به‌وجود بیاید.
در این مقاله می‌خواهیم خیلی روشن و کاربردی، همه چیز را درباره طبع سرد توضیح دهیم. اینکه سرد مزاج یعنی چه، خصوصیات افراد سرد مزاج چیست، عوارض سردی بدن چطور ظاهر می‌شود و مهم‌تر از همه، چطور می‌شود با تغذیه سالم و سبک زندگی درست، درمان طبع سرد را شروع کرد.
اگر حس می‌کنید همیشه انرژی کمی دارید، بدنتان زود سرد می‌شود یا با غذاهای خاص دچار مشکل می‌شوید، این مقاله دقیقا برای شما نوشته شده است.
طبع سرد یعنی چه؟
در طب سنتی، بدن انسان بر اساس چهار طبع اصلی شناخته می‌شود: گرم، سرد، خشک و تر. ترکیب این طبع‌ها، مزاج هر فرد را شکل می‌دهد. افرادی که غلبه طبع سرد دارند، به آن‌ها سرد مزاج یا دارای مزاج سرد گفته می‌شود. اما طبع سرد یعنی چه؟
به‌زبان ساده، طبع سرد یعنی پایین بودن حرارت و انرژی درونی بدن. وقتی بدن نتواند به خوبی گرما تولید کند یا نتواند مواد غذایی را به طور کامل هضم و جذب کند، علائم سردی ظاهر می‌شوند. از دیدگاه طب سنتی، این افراد معمولا جریان خون کندتری دارند، سوخت‌وساز بدن‌شان پایین‌تر است و همین مسئله می‌تواند روی عملکرد اندام‌ها، خلق‌وخو و حتی وزن بدن اثر بگذارد.
سرد مزاجی ذاتی است یا اکتسابی؟
سرد مزاجی ممکن است به صورت ژنتیکی و از بدو تولد در فرد وجود داشته باشد (یعنی مزاج پایه فرد سرد باشد). اما خیلی وقت‌ها هم سبک زندگی، تغذیه نامناسب، خواب ناکافی، استرس و محیط سرد می‌تواند به مرور زمان طبع فرد را سرد کند. به این حالت «سردی اکتسابی» می‌گویند.
برای مثال، مصرف زیاد خوراکی‌هایی با طبع سرد مثل ماست، دوغ، خیار، هندوانه، عدس، مرغ، ماهی، بادمجان، قارچ، ترشی‌ها و نوشیدنی‌های خیلی سرد می‌تواند باعث بروز یا تشدید طبع سرد شود.
طبع سرد در نگاه طب مدرن
در طب مدرن، مفهوم طبع سرد به صورت مستقیم وجود ندارد، اما می‌توان آن را به نوعی با اختلالات متابولیکی، کم‌کاری تیروئید، ضعف گردش خون یا کم‌خونی مقایسه کرد. به همین دلیل، بعضی علائم سردمزاجی مثل خستگی، ریزش مو، سردی اندام و افزایش وزن ممکن است در بیماری‌های پزشکی هم دیده شوند. اما طب سنتی با نگاهی کل‌نگر، طبع‌ها را به صورت مجموعه‌ای از ویژگی‌های درهم‌تنیده بررسی می‌کند و هدفش تنظیم و تعدیل کلی وضعیت بدن است.
خصوصیات افراد سرد مزاج
شناخت خصوصیات افراد سرد مزاج یکی از اولین گام‌ها برای تشخیص درست طبع سرد است. این ویژگی‌ها اغلب در ظاهر، رفتار و حتی نحوه واکنش بدن به شرایط محیطی مشهود هستند.
- سردی بدن و اندام‌ها
بارزترین نشانه مزاج سرد، احساس سرمای دائمی به ویژه در دست‌ها و پاها است. این افراد حتی در فصول گرم، با نسیم خنک یا باد کولر احساس لرز می‌کنند. - رنگ‌پریدگی و تغییرات پوستی
پوست افراد سرد مزاج معمولا رنگ‌پریده، خشک یا متمایل به زبری است و در مقابل سرما سریع‌تر واکنش نشان می‌دهد. - تمایل به سکوت و آرامش
از نظر خلق‌وخو، بسیاری از افراد سرد مزاج آرام، کم‌حرف و متمایل به محیط‌های خلوت هستند. این روحیه گاهی با درون‌گرایی اشتباه گرفته می‌شود. - حساسیت به تغییرات دمایی
سرد مزاجی باعث می‌شود این افراد زودتر از دیگران نسبت به کاهش دما واکنش نشان دهند و لباس گرم‌تری انتخاب کنند.
عوارض سردی بدن؛ وقتی مزاج سرد از تعادل خارج می‌شود
در نگاه طب سنتی، طبع سرد اگر به درستی مدیریت نشود، می‌تواند به اختلال در عملکرد طبیعی بدن منجر شود. این اختلالات فقط در سطح ظاهری باقی نمی‌مانند؛ بلکه گاه وارد سطوح عمیق‌تری مانند سیستم ایمنی، دستگاه گوارش، اعصاب، عضلات و حتی فعالیت‌های ذهنی و روانی می‌شوند. مجموعه این اختلالات به عنوان عوارض سردی بدن شناخته می‌شوند.
1.ضعف سیستم گوارش و جذب مواد مغذی
کاهش حرارت درونی بدن باعث می‌شود فرایند گوارش با کندی و اختلال مواجه شود. یکی از شایع‌ترین عوارض سردی بدن، هضم ناقص غذاست. این افراد پس از صرف وعده‌های غذایی دچار احساس سنگینی، نفخ، آروغ مکرر و یبوست می‌شوند. در درازمدت، این اختلال می‌تواند به سوءتغذیه، کم‌خونی و ضعف عمومی منجر شود. این عوارض با مصرف غذا های طبع سرد مانند لبنیات، مرغ، بادمجان، ترشی، هندوانه یا خیار تشدید می‌شوند.
2.احساس خستگی مزمن و افت انرژی
افرادی که دچار سرد مزاجی هستند، معمولا از احساس خستگی مداوم رنج می‌برند. این احساس، مستقل از میزان خواب شبانه است و حتی با استراحت نیز از بین نمی‌رود. کاهش سوخت‌وساز بدن، افت عملکرد تیروئید و ضعف در عملکرد اندام‌های داخلی، دلایل اصلی این افت انرژی تلقی می‌شوند.
3.درد مفاصل و گرفتگی عضلات
کمبود حرارت داخلی، جریان خون را در بدن کند می‌کند. این امر باعث انباشت مواد زاید و رطوبت در مفاصل شده و در نتیجه، درد، خشکی و گرفتگی عضلات به ویژه در ناحیه زانوها، کمر و شانه‌ها ایجاد می‌شود. یکی از دلایل مراجعه افراد با مزاج سرد به کلینیک‌های طب سنتی، همین دردهای عضلانی است که با تغییر رژیم غذایی و گرم کردن مزاج بهبود می‌یابد.
شناخت طبع غذا فقط یک قدمه؛ برای تعادل واقعی بدن، به رژیم غذایی متناسب با طبع خودت نیاز داری — همین حالا رژیم اختصاصی‌تو از تیم تغذیه مجموعه رضا ناصری دریافت کن.
4.افسردگی و اختلالات خلقی
سردی بدن تنها محدود به اثرات فیزیکی نیست؛ بلکه تاثیرات روانی قابل توجهی نیز دارد. یکی از مهم‌ترین عوارض سردی بدن، تمایل فرد به افسردگی، اضطراب، بی‌حوصلگی و احساس پوچی است. از آنجا که در طب سنتی بین گرمی بدن و شادابی روحی ارتباط وجود دارد، درمان طبع سرد می‌تواند به بهبود چشمگیر وضعیت روانی نیز منجر شود.
5. افت میل جنسی و کاهش قدرت باروری
در زنان و مردان دارای مزاج سرد، کاهش میل جنسی، اختلال در چرخه قاعدگی یا کیفیت اسپرم از جمله پیامدهای شایع است. این افراد اغلب نسبت به تماس فیزیکی بی‌تفاوت هستند و ممکن است در روابط زناشویی دچار مشکل شوند. برای این گروه، درمان طبع سرد نه تنها از منظر فیزیولوژیکی بلکه از منظر روابط عاطفی و زناشویی نیز اهمیت دارد.
6.سردی بدن و افزایش وزن
جالب است بدانید که برخی از افراد سرد مزاج، علی‌رغم اینکه زیاد نمی‌خورند، باز هم دچار اضافه وزن و افزایش وزن می‌شوند. علت این موضوع کاهش متابولیسم پایه بدن و احتباس رطوبت و مواد زائد است. در بخش‌های بعدی به تفصیل به رابطه طبع سرد و وزن بدن خواهیم پرداخت.
طبع سرد و رابطه آن با اضافه وزن یا لاغری
در باور عمومی، سرد بودن بدن بیشتر با لاغری و ضعف همراه است؛ اما در طب سنتی، مساله به این سادگی نیست. برخی از افراد سرد مزاج علی‌رغم آنکه اشتهای کمی دارند یا غذای زیادی مصرف نمی‌کنند، باز هم دچار اضافه وزن هستند. از طرفی، برخی دیگر با همین مزاج سرد به شدت لاغر و ضعیف باقی می‌مانند. این تفاوت ظاهری نشان می‌دهد که رابطه طبع سرد با چاقی یا لاغری، تابع عوامل متعددی است و باید دقیق‌تر بررسی شود.
چاقی در افراد سرد مزاج؛ وقتی بدن انرژی ذخیره می‌کند
یکی از ویژگی‌های مهم در مزاج سرد، کاهش عملکرد متابولیکی بدن است. زمانی که حرارت درونی بدن پایین باشد، سرعت سوخت‌وساز کاهش می‌یابد. این موضوع باعث می‌شود انرژی ناشی از غذا به خوبی مصرف نشود و در نتیجه، در قالب چربی یا رطوبت در بدن ذخیره شود. از نگاه طب سنتی، چاقی در افراد سرد مزاج معمولا با تجمع بلغم و رطوبت همراه است؛ یعنی بدن به جای چربی سفت، حجمی از رطوبت و سنگینی به خود می‌گیرد که باعث پف‌دار شدن ظاهر بدن می‌شود.
در این نوع چاقی، فرد ممکن است شکم برجسته، صورت گرد یا اندام‌هایی با بافت نرم و شل داشته باشد. این افراد حتی با رژیم‌های غذایی کم‌کالری هم دچار کاهش وزن نمی‌شوند، مگر اینکه ابتدا با درمان طبع سرد، حرارت درونی بدن را به حالت طبیعی بازگردانند.
لاغری در سردمزاج‌ها؛ ضعف گوارش و جذب ناقص
در نقطه مقابل، برخی دیگر از افراد دارای سرد مزاجی، از لاغری مفرط، ضعف عضلات، کم‌خونی و کاهش اشتها رنج می‌برند. این دسته معمولا دچار ضعف شدید معده هستند و نمی‌توانند غذا را به درستی هضم و جذب کنند. در نتیجه، حتی با خوردن وعده‌های پرحجم هم افزایش وزن ندارند. این افراد اغلب از یبوست، خشکی پوست و کاهش میل جنسی نیز شکایت دارند.
در این حالت، تمرکز درمان باید روی تقویت دستگاه گوارش و افزایش حرارت معده باشد. مصرف غذاهای گرم، محرک و مقوی (مانند گوشت گوسفند، عسل، زنجبیل، دارچین و شیره‌ها) برای این افراد بسیار مفید است.
چرا درمان طبع سرد، قبل از کاهش وزن اهمیت دارد؟
اگر فردی با طبع سرد ابتدا تلاش کند وزن خود را کاهش دهد، بدون اینکه به اصلاح مزاج خود توجه داشته باشد، احتمال دارد دچار ضعف، ریزش مو، سردی بیشتر یا اختلالات گوارشی شود. برای همین است که در طب سنتی، توصیه می‌شود ابتدا از راهکارهای مناسب برای درمان طبیعت سرد استفاده شود تا بدن برای لاغری آماده شود.
تغذیه مناسب برای سرد مزاج‌ها؛ راهی برای کاهش وزن اصولی
یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها برای افرادی که طبع سرد دارند، این است که حتی با کاهش مصرف غذا، همچنان دچار اضافه وزن، پف‌دار شدن بدن یا تجمع بلغم هستند. علت این موضوع، بیشتر از آنکه به حجم غذا مرتبط باشد، به کیفیت غذا و مزاج سرد آن‌ها برمی‌گردد. به همین دلیل، برای این افراد لازم است یک رژیم غذایی ویژه تنظیم شود که هم بدن را گرم و متعادل کند، هم در راستای کاهش وزن موثر باشد.
اصول تغذیه‌ای برای لاغری در افراد سرد مزاج
قبل از آنکه وارد فهرست غذاها شویم، بهتر است با اصول کلی تغذیه در افراد سرد مزاج آشنا شویم:
- غذا باید مزاج گرم و خشک داشته باشد تا اثرات سردی را در بدن خنثی کند.
- وعده‌های غذایی سبک، گرم و با حجم متوسط باشند.
- از مصرف غذاهای مانده، سرد، خام و خیلی چرب اجتناب شود.
- مصرف ادویه‌های گرم مانند زنجبیل، دارچین، زیره و فلفل به مقدار مناسب توصیه می‌شود.
- نوشیدنی‌ها باید ولرم یا گرم بوده و از خوردن آب سرد به ویژه همراه با غذا پرهیز شود.
خوراکی‌های مفید برای درمان طبع سرد و کاهش وزن
در ادامه، غذاها و خوراکی‌هایی معرفی می‌شوند که می‌توانند به درمان طبع سرد کمک کرده و هم‌زمان، روند کاهش وزن و چربی سوزی را به صورت اصولی تسریع کنند:
1. منابع پروتئین گرم
- گوشت گوسفند، بلدرچین و شترمرغ
- دل، جگر، قلوه (به صورت پخته و نه سرخ کرده)
- تخم‌مرغ عسلی یا نیم‌پز
- نخودآب، آبگوشت با دارچین و زنجبیل
این منابع علاوه بر انرژی بالا، حرارت بدن را تقویت کرده و مانع از تجمع بلغم می‌شوند.
2.ادویه‌های محرک و گرم
- زنجبیل، دارچین، زیره، هل، فلفل سیاه
- زعفران (در حد متعادل، برای آرامش ذهنی)
ادویه‌ها باعث تحریک گوارش و افزایش سوخت‌وساز می‌شوند؛ درواقع نوعی داروی طبیعی برای درمان سرد مزاجی به شمار می‌روند.
3.نوشیدنی‌های گرم
- دمنوش زنجبیل و دارچین
- دمنوش نعناع و آویشن
- چای زعفران یا هل
- عرق زیره یا عرق رازیانه (در حد مناسب)
این نوشیدنی‌ها می‌توانند هم بدن را گرم کنند و هم مانع تجمع رطوبت در بدن شوند که یکی از عوامل مهم چاقی در سرد مزاج‌ها است.
4.میوه‌ها و خشکبار مناسب
- انجیر خشک، کشمش، توت خشک، خرما (در حد تعادل)
- سیب، انار، انگور، زردآلو
- مغزها مثل گردو، بادام، فندق
این خوراکی‌ها کالری کافی و طبع معتدل یا گرم دارند و در میان‌وعده بسیار مفیدند.
5.صبحانه‌های مخصوص افراد سرد مزاج
یکی از کلیدی‌ترین وعده‌ها برای تنظیم وزن در سرد مزاج‌ها، صبحانه است. پیشنهادهایی مثل:
- نان سنگک با ارده و شیره انگور
- حلیم گندم با دارچین
- تخم‌مرغ آب‌پز با گردو
- عدسی با زیره و روغن حیوانی
این ترکیب‌ها بدن را گرم کرده، سطح انرژی را بالا می‌برند و تا وعده ناهار فرد را سیر نگه می‌دارند.
غذاهایی که باید حذف یا محدود شوند
برای کنترل وزن در افراد دارای طبع سرد، پرهیز از برخی غذاها ضروری است:
- ماست، دوغ، خیار، بادمجان، عدس، مرغ، ماهی، کدو
- سالادهای خام، هندوانه، طالبی، نوشیدنی‌های سرد
- غذاهای مانده، کنسروی یا فرآوری‌شده
این مواد خوراکی باعث تشدید سردی بدن شده، فرایند گوارش را مختل و سوخت‌وساز را کاهش می‌دهند.
اگر طبع‌تان سرد است، این نکات را فراموش نکنید
اگرچه طبع یا مزاج مفهومی برخاسته از طب سنتی است و در پزشکی مدرن جایگاهی ندارد، اما تجربه بالینی هزاران ساله نشان داده که رعایت اصول مزاجی، تاثیر چشمگیری در بهبود عملکرد جسمی، روانی و حتی موفقیت رژیم‌های لاغری دارد. افراد دارای طبع سرد باید بدانند که قبل از هرگونه اقدام برای کاهش وزن یا تغییرات سبک زندگی، نخست باید حرارت درونی بدن را متعادل کنند.
در ادامه، نکات کلیدی که هر فرد دارای مزاج سرد باید در ذهن داشته باشد، مرور می‌شود:
- پیش از اقدام به کاهش وزن، ابتدا درمان طبع سرد را آغاز کنید.
- از مصرف مکرر غذاهای با طبع سرد مانند ماست، مرغ، عدس و نوشیدنی‌های سرد پرهیز کنید.
- وعده‌های غذایی‌تان باید گرم، محرک و سبک باشند تا هم گوارش بهتر شود، هم سوخت‌وساز افزایش یابد.
- سرد مزاجی تنها یک ویژگی بدنی نیست؛ با خلق‌وخو، انرژی ذهنی، کیفیت خواب و میل جنسی نیز در ارتباط است.
- ورزش ملایم و منظم، خواب کافی، دمنوش‌های گرم و پرهیز از استرس، مکمل درمان سرد مزاجی هستند.
از شناخت تا درمان طبع سرد؛ شروعی برای تغییر
در این مقاله به طور کامل به مفهوم طبع سرد پرداختیم و سعی کردیم آن را از زوایای مختلف بررسی کنیم. از تعریف و دلایل ایجاد آن گرفته تا خصوصیات افراد سرد مزاج، شایع‌ترین عوارض سردی بدن، تفاوت‌های فردی در وزن و هضم غذا، و در نهایت، یک الگوی تغذیه‌ای کامل برای درمان سرد مزاجی با هدف تنظیم وزن و ارتقاء کیفیت زندگی.
اگر احساس می‌کنید علائم گفته شده با وضعیت بدنی شما تطابق دارد، می‌توانید با مشاوران تغذیه و مزاج‌شناسی در آکادمی رضا ناصری تماس بگیرید. ۰۲۱۲۲۷۷۹۵۱۸
در این مسیر، یک برنامه کاملا شخصی‌سازی شده بر اساس مزاج و اهداف شما طراحی خواهد شد تا بدون آسیب، به وزن دلخواه و تعادل بدنی برسید.
