پیشگیری از چاقی کودکان
چاقی در دوران کودکی، مسئله اساسی تمامی جوامع می‌باشد. تحقیقات در دسترس بودن غذاهای ناسالم را یکی از موارد رایج این امر می‌دانند؛ هیچ یک از والدین عمداً نمی‌خواهند فرزندانشان اضافه وزن داشته باشند. مطالعات تأیید کرده اند که یکی از پنج کودک مدارس ابتدایی از نظر بالینی چاق هستند. این یک واقعیت است، که چاقی کودکان سبب افزایش اضافه وزن آنها در سال‌های نوجوانی و بزرگسالی می‌شود، همچنین به مشکلات اجتماعی و بیماری‌ها فراوانی دچار می‌شوند.
چاقی و اختلال در رشد کودکان
چاقی یکی از نشانه‌های تغذیه غلط در کودکان است، به این ترتیب که مواد مغذی ضروری برای رشد، به میزان کافی به بدن آنان نمی‌رسد؛ زیرا برنامه غذایی آنها به جز کالری، معمولاً از نظر مواد مغذی ضروری، ناکافی است.
بازی، تحرک و جست و خیز که برای رشد کودکان ضروری‌ست، در این اطفال به میزان لازم انجام نمی‌شود و این حالت سکون و کم تحرکی در رشد آنها اختلال ایجاد می‌کند. به این ترتیب می‌بینیم که چاقی و حتی اضافه وزن، برای سلامت کودکان مفید نیست و آنان را در معرض عوارض و اختلالات مختلف در دوران کودکی و بزرگسالی قرار می‌دهد.
از این‌رو لازم است والدین به این نکته مهم توجه کرده و با ترفندهای مختلف، از چاق شدن کودکان‌شان پیشگیری کنند، این ترفندها عبارتند از:
- افزایش آگاهی کودکان در مورد خطرات چاقی و آسیب‌های آن به سلامتی
- تشویق به تغذیه صحیح و تأمین نیازهای تغذیه‌ای خود
- تنظیم برنامه غذایی کافی، متنوع و متعادل برای کودکان
- استفاده خانواده از غذاها و میان‌وعده‌های مفید و مناسب
- انجام تحرک و ورزش روزانه توسط والدین جهت تشویق در کودکان به ورزش
مهم‌تر از همه، آگاه کردن کودکان در مورد نیازهای تغذیه‌ای و آشنا کردن آنها با غذاها و میان‌وعده‌های مفید و ضروری برای رشد و سلامتی است.
روش تشخیص کودکان چاق
- وقتی آنها از لحاظ جسمی، بزرگ‌تر از بچه‌های دیگر در کلاس خود هستند.
- وقتی آنها لباس‌هایی را می‌پوشند، که برای سنشان خیلی بزرگ هستند.
- هنگامی که آنها به اندازه بزرگسالان مصرف می‌کنند (یا بیشتر) غذا می‌خورند.
- هنگامی که آنها به راحتی از تمرینات خسته می‌شوند.
- هنگامی که آنها از رژیم‌های متعادل رنج می‌برند و مواد غذایی طلب می‌کنند.
- هنگامی که آنها بیش از سه ساعت در روز تلویزیون تماشا می‌کنند.
- هنگامی که آنها همیشه گرسنه هستند.
اگر شما هر کدام از این ویژگی‌ها را در کودک خود مشاهده کرده‌اید، به پزشک متخصص اطفال مراجعه کنید تا اقدامات لازم انجام شود.
وراثت و عوامل ژنتیکی
همان‌گونه که افراد بلندقد صاحب فرزندان بلندقد می‌شوند، افراد چاق و مبتلا به اضافه وزن نیز احتمالاً صاحب فرزندان چاق خواهند شد. گفته می‌شود که در حدود یک‌چهارم از موارد چاقی کودکان به عوامل وراثتی بستگی دارد. به‌ندرت عارضه‌های ژنتیکی خاص مثل سندرم پرادر ویلی باعث ایجاد چاقی در کودکان می‌شوند.
برخی از اختلالات نادر ژنتیکی باعث چاقی مفرط در کودکان می‌شوند. در بسیاری از افراد دیگر، عملکرد چند ژن دیگر به همراه یکدیگر سبب آسیب پذیری بیشتر کودکان نسبت به چاقی می‌شود. اگر کودک سابقه‌ی فامیلی اضافه‌وزن وجود داشته باشد، والدین باید به رعایت رژیم غذایی سالم در کل خانواده توجه بیشتری داشته باشند.
کم‌کاری تیروئید
همان‌گونه که به‌طورمعمول مشاهده می‌شود، کم‌کاری تیروئید مسئول چاق شدن افراد است. بااین‌حال، پیدا کردن رابطه‌ی مستقیم بین این دو مقوله امری بحث‌برانگیز است. کم‌کاری تیروئید آشکار با افزایش وزن مرتبط است ولی رابطه‌ی بین کم‌کاری تیروئید خفیف و اضافه‌وزن واضح نیست.
امروزه مشخص شده که تغییر در هورمون محرک تیروئید (TSH) می‌تواند بر روی چاقی تأثیرگذار باشد. شیوع رو به افزایش چاقی، طیف نرمال هورمون محرک تیروئید در مطالعه‌های امروزی بر روی جمعیت‌ها را مشخص می‌کند.
رژیم غذایی
امروزه بیرون رفتن از خانه به معنی رفتن به یک رستوران فست‌فود و خوردن غذاهایی با کالری بسیار بالا است. غذا خوردن بیرون از خانه امروزه به یکی از لازمه‌های زندگی تبدیل شده است چراکه والدین هر دو کار می‌کنند و در نتیجه کودکان غذاهای چرب و شیرین می‌خورند که کالری بالایی داشته ولی ارزش غذایی آنها پایین است.
سبک زندگی
محیطی که کودک در آن رشد می‌کند نیز نقش بسیار مهمی خواهد داشت. معمولاً والدین نسبت به اضافه‌وزن کودک خود توجهی نشان نمی‌دهند چراکه از نظر آنها کودکشان کاملاً بدون نقص است. این کار سبب می‌شود تا والدین کودک خود را به چاق شدن تشویق کنند. کودکان امروزه به‌راحتی زیاد عادت دارند چرا که همه چیز برای آنها توسط والدین فراهم می‌شود.
کودکان امروزه حتی برای رفتن به سوپرمارکت نیز پیاده نرفته و این مسافت‌ها را با استفاده از دوچرخه یا خودرو طی می‌کنند. ورزش کردن در شکل بازی کردن در بیرون از خانه نیز به دلایل مختلفی امروزه از لیست فعالیت‌های کودکان خارج شده است. کودکان امروزه با وسایل الکترونیکی احاطه شده‌اند و زمانی که آنها صرف موبایل، تلویزیون و کامپیوتر می‌کنند بیش از زمانی است که فعالیت‌های فیزیکی دارند.
کمبود فضا برای بازی کردن کودکان در شهرها نیز یکی از دلایل کم رنگ شدن این مورد در زندگی امروزی است. تکالیف مدرسه و درس خواندن نیز باعث پدیده‌ی مضری به نام «فقط کار، بدون بازی» شده است.
عوارض معضل چاقی در کودکان
تعدادی از عارضه‌های پزشکی فیزیکی به چاقی کودکان مربوط است، قرار گرفتن در معرض خطر بیماری‌های قلبی عروقی، فشار خون بالا، دیابت نوع دو، سنگ صفرا، بدتر شدن آسم، بیماری تخمدان پلی سیستیک در دختران، وقفه تنفسی در خواب و اختلالات خواب در کودکان مبتلا به چاقی بیشتر دیده می‌شود.
علاوه بر این، چاقی یکی از علل کمبود اعتماد به نفس است به‌خصوص اگر فرزند شما از طرف دیگر کودکان در مدرسه مورد آزار و اذیت قرار بگیرد. ترس از نه شنیدن، کنار کشیدن از فعالیت‌های اجتماعی، اضطراب و افسردگی با چاقی مرتبط می‌باشند.
درمان چاقی در کودکان
ممکن است برای برخی از نوجوانان، داروهای مخصوص به‌عنوان بخشی از یک برنامه‌ی کاهش وزن تجویز شوند. سه نوع از این داروها عبارت‌اند از: متفورمین، یک عامل هیپرگلیسمیک، یک محدود کننده‌ی لیپاز گوارشی و سیبوترامین، یک محدود کننده‌ی باز جذب سروتونین و نورآدرنالین.
خوردن غذاهای سالم
زمانی که برای غذا خرید می‌کنید، به سمت میوه‌ها و سبزیجات بروید. از خرید غذاهای راحت خودداری کنید (مثل شیرینی، بیسکوئیت و غذاهای آماده) چراکه این غذاها معمولاً مقادیر زیادی شکر، چربی و کالری دارند. همیشه غذاهای سالم در دسترس داشته باشید.
مصرف نوشیدنی‌های شیرین را محدود کنید. این محدودیت شامل آبمیوه نیز می‌شود. این نوشیدنی‌ها در مقابل میزان بالای کالری که به بدن می‌دهند، ارزش غذایی پایینی دارند. مصرف فست فود را محدود کنید. بسیاری از این غذاها مقادیر بالای چربی و کالری دارند.
وعده‌های غذایی را به صورت خانوادگی و دورهمی بخورید
وعده‌های غذایی را با اندازه‌های مناسب سرو کنید. کودکان به اندازه بزرگسالان به غذا احتیاج ندارند. به کودک خود اجازه دهید تا به هنگام سیر شدن دست از غذا خوردن بکشد حتی در صورتی‌که غذا در بشقاب او باقی مانده است. به یاد داشته باشید که اگر در بیرون از خانه غذا می‌خورید، اندازه‌ی وعده‌های غذایی سرو شده در رستوران‌ها معمولاً بسیار بزرگ است.
چطور بفهمیم کودک به چاقی مبتلا است؟
وجود اینکه برای مشخص کردن چاقی در بزرگسالان از شاخص جرم بدنی (BMI) استفاده می‌شود، استفاده از این شاخص برای کودکان بی معنی خواهد بود. برای مشخص کردن چاقی در کودکان باید سن و جنسیت آنها را در نظر گرفت. دیگر متغیرها مثل ضخامت پوست، نسبت دور کمر به دور باسن، دور کمر و روش‌های عکس‌برداری مختلف نیز برای مشخص کردن چاقی کودکان مورد استفاده قرار می‌گیرند.
عموماً اگر کودک شما بازوها، ران‌ها و شکم بزرگ‌تر از حد عادی داشته و یا پس از کوچک‌ترین فعالیت فیزیکی به نفس‌نفس زدن می‌افتد یا نمی‌تواند با دیگر کودکان هم سن و سال خود رقابت فیزیکی داشته باشد، احتمالاً به چاقی مبتلا است.
لزوم تشویق برای انجام فعالیت‌های فیزیکی
یکی از اصلی‌ترین گام‌ها برای رسیدن و نگه داشتن وزن مناسب در کودکان، انجام فعالیت‌های فیزیکی است. این کار کالری مصرف کرده، استخوان‌ها و عضلات را تقویت کرده و به کودک شما کمک می‌کند تا به هنگام شب بتواند به‌خوبی خوابیده و در طول روز هشیاری کامل داشته باشد.
عادت‌های خوبی که در دوره‌ی کودکی ایجاد شده‌اند به نوجوانان کمک می‌کنند تا با وجود تغییرات هورمونی، رشد سریع و تأثیرات اجتماعی که معمولاً سبب پرخوری می‌شوند، باز هم وزن مناسب خود را حفظ کنند. همچنین، کودکان فعال احتمالاً در آینده به بزرگسالانی با تناسب‌اندام تبدیل می‌شوند.
زمان مشاهده تلویزیون و استفاده از کامپیوتر را محدود کنید. مدت‌زمان استفاده از فضای مجازی مثل مشاهده‌ی تلویزیون، استفاده از کامپیوتر، موبایل و تبلت را در روز به یک ساعت محدود کنید.
به فعالیت‌های فیزیکی اهمیت بدهید. کودکان باید حداقل یک ساعت در روز را تا حد متوسط یا شدید از نظر فیزیکی فعالیت کنند. فعالیت‌های آزاد بازی گونه مانند گرگم به هوا و طناب زدن می‌توانند فعالیت‌های مناسبی برای مصرف کالری و بهبود وضعیت تناسب‌اندام باشند.
فعالیت‌هایی که کودک شما به آنها علاقه دارد را پیدا کنید. برای مثال اگر کودک شما ذوق هنری دارد، می‌توانید او را به یک گردش در طبیعت ببرید تا سنگ و برگ جمع کرده و یک کاردستی با آنها درست کند.
پیشگیری از افزایش وزن و بروز چاقی در کودکان
در مورد اینکه چگونه فرزندتان را سالم، (و دور از اضافه وزن) حفظ کنید، قطعاً که، پیشگیری بهتر از درمان است، آیا شما سعی می‌کنید، فرزندان با وزن نرمال، خود را از اضافه وزن دور نگهدارید و یا می‌خواهید فرزند یک بار چاق شده خود را در وزن نرمال حفظ کنید، راهکارهای برای پیشگیری از افزایش وزن و بروز چاقی در کودکان وجود دارد که عبارتند از:
مواد غذایی بد را بیرون بریزید و غذاهای سالم را در دسترس قرار دهید
اولین گام برای اطمینان از اینکه بچه‌های شما به سلامتی غذا می‌خورند، پاکسازی یخچال و فریزر شماست، خلاص شدن از همه غذاها و نوشیدنی‌های پر از شکرو جایگزینی آنها، با انتخاب‌های سالم مانند میوه‌ها و سبزیجات و اطمینان از دسترسی آسان به غذاهای سالم است.
غذاهای مورد علاقه شأن را سالم‌تر سرو کنید
غذاها نباید طعم وحشتناک داشته باشند، تا سالم باشند؛ کودکان چیزهایی را دوست دارند که طعم خوبی دارند و شما با استفاده از مواد مناسب، می‌توانید غذاهای مورد علاقه آنها را مانند؛ پاستا، بورک و پیتزا را سالم، آماده کنید. همچنین، می‌توانید از روغن زیتون فوق العاده به جای کره استفاده کنید و همچنین پیتزای درجه یک با کلم بروکلی و فلفل با سبز درست کنید و سبزیجات را یواشکی به سس اضافه کنید.
اجتناب از سِرو پروتئین‌های سنگین
حتی زمانی که شما وعده‌های غذایی مناسب و سالم به کودکان خود می‌دهید، اندازه‌ی این وعده‌ها هنوز مهم هستند، با سرو وعده‌های کوچک، شروع کنید و اجازه دهید فرزند شما اگر هنوز گرسنه است درخواست کند. همچنین باید از خوردن زورکی محتوای بشقاب توسط فرزندتان جلوگیری کنید و اصرار نکنید، به ویژه پس از درخواست بیشتر، زیرا ممکن است باعث مصرف بیش از حد کالری شود که می‌تواند سبب افزایش وزن شود.
تدارک وعده ناهار سالم
برنامه ریزی شما برای ناهار؛ مدرسه در طول هفته، موجب می‌شود فرزندتان نه تنها صرفه‌جویی بسیار زیادی کند، بلکه همچنین اطمینان حاصل می‌کنید که کودک شما سالم است آماده کردن ناهار توسط شما کمک می‌کند، تا وقتی که با آنها نباشید، کنترل کنید که چطور به شکم خود برسند و این امر به آنها کمک می‌کند که غذای سالم داشته باشند.
چاقی نتیجه عدم تعادل طولانی‌مدت در میزان ورودی و خروجی انرژی از بدن می‌باشد و در طی آن، انرژی وارد شده به بدن بیشتر از انرژی مصرف شده در آن است. علاوه بر عارضه‌های پزشکی بلندمدت، چاقی کودکان می‌تواند عوامل روانی اجتماعی نیز داشته باشد مثل اعتمادبه‌نفس، افسردگی و پایین بودن کیفیت زندگی است.
کلام پایانی
کودکان مبتلا به چاقی در معرض خطر بیشتری برای ابتلاء به دیگر عارضه‌های مزمن مثل آسم و وقفه تنفسی در خواب و مشکلات مربوط به استخوان‌ها و مفاصل، دیابت نوع دو و عوامل خطر برای بیماری‌های قلبی قرار دارند.
کودکان مبتلا به چاقی بیشتر از دیگران مورد آزار و اذیت قرار می‌گیرند و خطر انزوای اجتماعی آنها بیشتر است. این بیماری توسط متخصص اطفال و با استفاده از رژیم‌های غذایی و داروهای مخصوص درمان می‌شود.
همچنین می‌توانید مقاله تثبیت وزن با ورزش را نیز مطالعه کنید.
